En Çok Okunanlar
Ünlü bitkisel doktorlar; Dr.Dean Ornish, Dr.Cardwell Esselstyn, Dr.John McDougall, Dr.Joel Furhman, en etkili diyet listesini yaratan bilim insanlarıdır.
Bu ünlü bitkisel doktorlar tabiriyle anılan bitkisel beslenme uzmanları kapsayıcı klinik çalışmalar yapmışlar; yarattıkları etkili ve sağlık açısından en çabuk etki gösteren diyet listelerini kurumsallaştırdıkları diyet uygulamaları ile kitlelere ulaştırmışlardır.
Bu bitkisel diyet uygulamalarından istifade edenlerin arasında ABD eski başkanlarından biri de bulunmaktadır. En etkili diyet listesinde yer alan Ornish Diyeti, ABD eski Başkanı Bill Clinton tarafından uzun zamandır uygulanmaktadır.
2006 yılında dört damarına stent takılan ABD eski Başkanı, 2010 yılında Ornish diyet programını uygulamaya başlamıştır. Sadece haftada bir balık yiyerek diyet dışına çıkmış; bunun dışında Dr.Dean Ornish ve Dr.Caldwell Esselstyn’ın beslenme planını harfiyen yerine getirmiştir.
Bir televizyon programında verdiği mülakata göre; tedavi süresince beslenme planına uyarak 12 kilo vermiş, damarlarında iyileşmeler başlamış, bütün metabolizması değişmiş ve sağlığı her geçen gün daha iyiye gitmişti. Yaptığı sağlıklı diyet incelen damarlarına tekrar stent takılmasını önlemişti.
Aynı televizyon kanalı ilerleyen günlerin birinde Clinton’ın doktorları ile de bir program yaptı. Programda doktorlar kalp damar hastalıklarının önlenebilir olduğunu, hatta tıkalı damarların açılabileceğini , bunun da bitkisel diyet planı ile mümkün olduğunu söylüyordu.
Bu yazıda, bu ünlü bitkisel doktorların geliştirdiği en etkili diyet listesini ve diyet programlarını inceleyeceğiz. İşte dünyanın en etkili diyet listesi:
Ornish Diyeti
Caldwell Diyeti (Diyetin anlatıldığı kitap Türkçe'ye mucize diyet olarak çevrilmiştir)
Nişasta Diyeti (Starch-Based Diet)
Besleyici Diyet (The Nutritarian Diet)
Dr.Dean Ornish, koruyucu hekimlik alanında en saygın araştırmacılardan biridir. Dr.Ornish’in ilk çalışması çok ileri kalp hastalarına yönelikti.
Hayvansal ürünlerin ve yağın diyetten çıkarılarak doğal bitkisel gıdalarla değiştirilmesi ve beslenme değişikliğinin stres yönetimi, sosyal destek ve yürüyüşle desteklenmesi, koroner kan akışında iyileşmelerin yanı sıra bir aydan kısa sürede anjina ataklarında %91'lik bir azalma ile sonuçlandı.
Ornish diyeti en etkili diyet listesinde en üst sıradadır. Diyet planı şunları içerir:
Hayvansal ürünleri önemli ölçüde azaltır ve doğal bitkisel besinler içerir.
Her gün bir porsiyon yağsız süt veya yoğurt ve bir porsiyon yumurta akına izin verir.
Tüm etlerden (tavuk ve balık dahil) kaçınmanızı önerir.
Aynı şekilde tüm yağlar ve yağ içeren ürünlerden (margarinler ve soslar, avokado, zeytin) uzak durmanızı tavsiye eder.
Şeker ve basit şeker türevleri de (bal, pekmez, akçaağaç şurubu, mısır şurubu, yüksek fruktozlu mısır şurubu) kaçınılması gereken gruba dahil olan besinlerdir.
Ornish diyetinin kalori kısıtlaması yoktur; küçük porsiyonlu, sık öğünler teşvik edilir. Bu diyetin az yağlı bileşeni, yağdan gelen günlük kalorinin %10'undan fazla olmaması olarak tanımlanır.
Yağ alımı, minimum miktarda ceviz/fındık ve tohum içeren bitkiler, meyve, tahıl, sebze, fasulye ve baklagillerde doğal olarak bulunan yağlardan gelmelidir. Bu yağlar ayrıca balık yağı, keten tohumu yağı ve omega-3 yağ asitleri gibi takviyelerden de gelebilir.
Dr. Ornish yaşam tarzı tıbbının, ilaçlardan ve ameliyattan çok daha güçlü olabileceğini ve kalp hastalığının sadece önlenebilir değil, tersine çevrilebilir de olduğunu gösteren ilk kişidir. Ornish diyeti ileri derecede hasta olanlarda bile etki göstermiştir.
Dr.Ornish diyet seçiminin erken evre prostat kanserinin ilerlemesini etkileyebileceğini ve bazı durumlarda gidişatı tersine çevirebileceğini de göstermiştir.
Dr.Ornish, yaşam tarzı değişiklikleri ile stent sonrası verilen diyet planı uygulanmaya başladıktan sonraki bir yıl içinde “ciddi şekilde tıkanmış arterlerin açılmaya başladığını”; beş yıl sonra ise “daha da fazla iyileşme olduğunu" yaptığı çalışmalarla gösteriyor.
Kuşkusuz, Ornish diyeti işe yarıyor ve koroner aterosklerozu tersine çevirmedeki etkinliği randomize, kontrollü çalışmalarla kanıtlanmıştır.
Dr.Ornish, kirleticiler nedeniyle düzenli balık tüketimini önermiyor, ancak 1 ila 3 gram saflaştırılmış balık yağı veya DHA-EPA takviyesi öneriyor. Bu faydalı yağ asitlerinin kalp hastalarında ani kalp ölümüne karşı önemli koruma sağladığını belirtiyor.
Ornish diyetinin standart tıbbi bakımdan ve kalp hastalarına yıllarca verilen tipik karışık beslenme tavsiyesinden çok daha üstün olduğu açıktır. Yaşam tarzı tıbbı alanında öncü olmuştur.
Medicare'in (ABD Devlet Sağlık Sigorta Planı) 2010 yılından beri Ornish diyet programını kapsaması, yaşam tarzı tıbbının ana akım tıbba etkili bir şekilde sızdığının göstergesidir.
Dr. Caldwell B.Esselstyn 1950'lerde olimpiyatlarda altın madalya kazanmış bir sporcudur. Esselstyn'in kanser, diyabet ve kalp-damar hastalıkları gibi kronik hastalıkların kök nedenlerini öğrenmeye olan tutkusu, kalp hastalığı hakkında araştırmaya yönelmesine yol açtı. Batı dünyasındaki bir numaralı katille (kalp hastalıkları) sorunu olmayan toplumları inceledi.
Mesleğinin ilk yıllarında göğüs cerrahı olarak çalışan Dr.Caldwell Esselstyn, 1980'lerin başında klinikteki kardiyoloji ve kalp cerrahisi bölümlerine başvurarak, sağlıklı diyet programı için baypas veya anjiyoplasti için uygun olmayan hastaları sevk etmelerini istedi.
Herhangi bir yağ eklenmeden bitkisel bir diyet yemeye teşvik edilen ileri derecedeki kalp hastalarının seyrini incelemeye başladı. Amaç, yağdan elde edilen kalorinin yaklaşık %10'a indirilmesiydi. Hakemli dergilerde yayınlanan verileri; semptomlarda, cinsel işlevde, efor testinde iyileşme, daha az hastane ziyareti ve nihayetinde koroner lezyonların anjiyografik gerilemesini gösterdi.
Ornish diyeti gibi Caldwell diyeti de kalorinin yüzde 10'undan azını yağdan almanızı önerir. Caldwell diyeti, Ornish diyetine ilave olarak;
Hayvansal ürünleri ve işlenmiş gıdaları tamamen diyet planı dışına çıkarır.
Yağları içermez ve sadece 1-2 yemek kaşığı keten tohumu veya chia tohumuna izin verir.
B12'li bir multivitamin önerir, ancak herhangi bir DHA-EPA takviyesi önermez. Yapılan varsayım, keten veya chia'dan elde edilen az miktarda alfa-linolenik asidin EPA ve DHA'ya olan ihtiyacı karşılamaya yeterli olduğu ve bu takviyeden hiçbir fayda sağlanmadığı yönündedir.
Yapılan çalışmalar sonunda, yağ eklenmemiş bitkisel diyetlerin, endotel olarak bilinen damar içi hücreleri hızla iyileştirdiği ortaya çıktı. Dr. Esselstyn ve eşi, programlarını takip etmeyi kolaylaştırmak için birkaç başarılı kitap yayınladılar.
Bu mucize diyet (Caldwell diyeti) bazıları tarafından aşırı veya “radikal” olarak kabul edilse de kendisi bunu kabul etmez. Radikal olan göğsü açmak, bacaklardan damarları çıkarmak, kalp damarlarına yama yapmaktır. Büyük salatalar, güveçler, çorbalar ve garnitürler yemek pek aşırı bir eylem veya radikal bir iş değildir.
Oğlu Rip Esselstyn, Cardwell diyetini itfaiyeci arkadaşları üzerinde test etti ve sadece yirmi sekiz gün içinde kan basıncı, kan kolesterolü ve kilolarında büyük gelişmeler olduğunu tespit etti.
Yapılan çalışmalar Calwell diyetinin en etkili diyet listesine girmeyi hak eden harika ve iyileştirici bir diyet olduğunu göstermiştir.
En etkili diyet listesinde yer alan bir diğer diyet Dr.John McDougall'ın nişasta diyetidir.
1965'te, öğrenciyken felç geçiren Dr.McDougall, tıp eğitimini tamamladıktan sonra Hawaii'deki bir şeker plantasyonunda yaklaşık beş bin işçiye bakan bir aile hekimi olarak çalışmaya başladı.
Hasta popülasyonu çoğunlukla dört kuşak Asyalılardan oluşuyordu. Bu çok kuşaklı hasta karışımında, farklı kalıplar gözlemlemeye başladı.
İlk kuşaktakiler her zaman ideal kiloda, genellikle seksenli ve doksanlı yaşlarına kadar aktif ve hiçbir zaman kabızlık, hemoroid, ülser, diyabet, kalp hastalığı, multiple skleroz, meme kanseri, prostat kanseri veya kolon kanserinden mustarip değildiler. Ancak çocukları ve torunları bu hastalıklara yakalanıyordu.
Birinci neslin mükemmel sağlığı ile sonraki nesillerin giderek kötüleşen sağlığı arasındaki artan boşluğu yalnızca bir temel faktör açıklayabilirdi: Diyet uygulamaları.
Genç yaşta felç geçirmesi ve Hawaii’de yaşadığı deneyin Dr.McDougall’ı sağlıklı beslenme programları alanında araştırma yapmaya teşvik etti. Amerika’ya döndükten sonra çalışmalarını bu konu üzerine yoğunlaştırdı.
Dr.McDougall'ın diyeti, diyet planına ağırlıklı olarak nişastalı gıdaları eklemesi nedeniyle nişasta diyeti olarak anılır.
Dr.McDougall'ın nişasta diyeti;
%70-90 oranında nişastalı gıdalar (bezelye, mısır, fasulye, mercimek ve barbunya gibi bakliyat; patates, tatlı patates, yer elması gibi sebzeler; yulaf, arpa ve pirinç gibi tahıllar) tüketilmesini,
%10-20 oranında nişastalı olmayan sebzeler (kabak, havuç, yeşil fasulye, mantar, brokoli, karnabahar, ıspanak, lahana, kuşkonmaz, kereviz, domates, patlıcan, salata gibi) tüketilmesini,
%5-10 oranında meyve tüketilmesini,,
Az miktarda kuruyemiş ve avokado tüketilmesini,
Hayvansal gıdalar ve bitkisel yağlar dahil bütün yağların diyetten tamamen çıkarılmasını dikte eder.
Dr. McDougall, en iyi vegan kitaplardan biri olan Nişasta Çözümü (The Starch Solution) ile 13 ulusal en çok satan kitap yazarıdır.
Kariyerinin başında beslenme tutkusu, Fuhrman'ı besin değeri yoğun, bitki açısından zengin bir sağlıklı beslenme programı kavramını geliştirmeye yöneltti.
Dr. Fuhrman, besin değeri yüksek bitkisel bir diyetin kilo yönetimi, diyabet, bağışıklık fonksiyonu ve kalp-damar hastalıkları için faydalarını öne çıkaran birçok başarılı televizyon programı yaptı.
Son hakemli yayınında Fuhrman, programını takip eden yüzlerce hastada vücut ağırlığı, kolesterol ve kan basıncında sürekli düşüşler olduğunu deklare etti. Yayınına semptom azaltmasında ve diğer ölçülen sonuçlarda önemli gelişmeler kaydeden kalp hastalarının vaka çalışmalarını dahil etti. Raporlar oldukça ikna ediciydi.
Dr.Joel Fuhrman'ın besleyici diyetinin temel yaklaşımı; her kalori başına en yüksek miktarda vitamin, mineral, antioksidan, fitobesin ve lif alarak beslenmenin besin öğeleri açısından içeriğinin maksimize edilmesidir. Bu diyet planı bireyi kronik hastalıklar başta olmak üzere tüm hastalıklardan en etkin şekilde koruyacaktır.
Dr. Fuhrman'ın dünyanın en etkili diyet listesine girmeyi başaran besleyici diyeti;
Kepekli tahıllar, meyveler, sebzeler, baklagiller, kuruyemişler ve tohumları da içerir.
Kalorinin yaklaşık yüzde 15-25'ini yağdan (çoğunlukla ceviz/fındık ve tohumlardan) gelir; bütün bitkisel besinlerde önemli ölçüde serbestlik sağlar.
İlave yağlar, beyaz un ve tatlandırıcılar gibi işlenmiş gıdalar diyete alınmaz veya istisnai (yılbaşı, bayramlar, kutlamalar gibi) durumlarda kullanılabileceği kabul edilir.
Günde 1-2 yemek kaşığı keten tohumu ve / veya chia tohumu (kalori ihtiyacına bağlı olarak), yaklaşık 200-300 miligram DHA-EPA tavsiye edilmektedir.
Dr.Fuhrman, hastalarının diyetlerine ceviz/fındık, tohum ve avokado eklediği için, yaklaşımında Pritikin, Ornish ve Esselstyn'in çalışmalarından ayrışır. Bu nedenle diyetlerinin yağ oranı diğerlerinin önerdiği programlardan daha yüksektir.
Günlük küçük bir avuç ceviz/fındığın, kardiyovasküler hastalık da dahil olmak üzere çeşitli hastalıklarda önemli azalmalarla ilişkili olduğunun giderek artan bir şekilde kabul edilmesiyle, cevizler/fındıklar artık Dr. Ornish ve Esselstyn'in programlarına küçük miktarlarda dahil edilmektedir.
Avokadoların yüksek yağ içeriği nedeniyle kalp hastalığı, yetişkin diyabeti ve aşırı kilo gibi ciddi sorunların tersine çevrilmesi üzerinde çalışılan hastalarda tüketimi hala tartışmalıdır.
Dünyanın en etkili diyet listesini diğer bir deyişle en sağlıklı diyet listesini meydana getiren dört bitkisel diyet planı, yağ ve protein açısından fakir, karbonhidrat (%70-80) açısından zengindir. Diyetler içinde sadece Ornish diyeti çok az miktarda ve kontrollü biçimde hayvansal ürünlere (%2-3) yer verir. Diğer diyetlerde hayvansal ürün yoktur.
Besleyici diyet yağ tüketimi açısından diğer diyetlerden bir nebze ayrışır. Ceviz, fındık gibi kuruyemiş ve tohumların diğer diyetlerden (Bu diyetlerde sadece sebze, meyve ve baklagillerden gelen doğal yağ bulunur) daha yüksek tüketimi bu farkı meydana getirmektedir. Dr.Fuhrman'ın besleyici diyetinin de ilave yağ içermediğini unutmamak gerekir.
Bu diyet uygulamaları genellikle sağlık sorunlarının çözümüne ya da genetik olarak kronik hastalıklara yatkınlığı yüksek olanlara yönelik olduğu için iyileştirici/koruyucu diyetler olarak da görülebilir. Bu nedenle bu diyetler en etkili diyet listesine girmeyi başarmışlardır. Bunun yanında bu diyetlere “Tam Doğal Bitkisel Beslenme/Diyet Uygulamaları” demek daha doğru olur.
Bitkisel diyet programlarına yönelik çalışmalar yapan doktorlar sadece yukarıda bahsi geçenlerle sınırlı değildir; bu konu üzerinde çalışmaları ve kitapları olan beslenme uzmanları dahil çok sayıda bilim insanı vardır. Bu değerli dört bilim insanı tanınırlıkları en yüksek olanlardır.
Ülkemizin aksine başta ABD olmak üzere Batı ülkelerinde gün geçtikçe bitkisel diyetler yaygınlaşmakta, farkındalık artmaktadır. 2023 yılında yapılan bir çalışmada ABD’de vegan olanların nüfusa oranı yüzde 6 iken önümüzdeki yıllarda vegan beslenmeye geçmek isteyenlerin oranı ise yüzde 39 olarak tespit edildi. Darısı bizim başımıza…
Faydalanılan Kaynaklar:
1. John Mackey, Alona Pulde, Matthew Lederman, (2017), The Whole Foods Diet: The Lifesaving Plan for Health and Longevity.
2. Garth Davis, (2016), Proteinaholic: How Our Obsession with Meat Is Killing Us and What We Can Do About It
3. P.K.Newby, (2018), Food And Nutrition; What Everybody Needs To Know.
4. J.Morris Hicks, (2011), Healthy Eating Healthy World.
5. Joel K.Kahn, (2018), The Plant-Based Solutin; America’s Healthy Heart Doc’s Plan To Power Your Health.
6. Joel Fuhrman, (2016), The End of Heart Disease.
7. Michael J. Wilkinson, Michael S. Garshick, Pam R. Taub Editors, (2021), Prevention and Treatment of Cardiovascular Disease; Nutritional and Dietary Approaches.
👏👏