En Çok Okunanlar
Güncelleme tarihi: 17 Nis
Beslenme programlarının en zor ve karmaşık yönü; sağlıklı ve sağlıksız yiyeceklerin seçimidir. Sağlıklı ve sağlıksız yiyecekler konusunda bilim adamları bile birbirinden hayli farklı görüşlere sahiptir.
“Yumurta kalp için zararlı mı?”; “Süt tüketmek kansere sebep olur mu?” ve benzer sorular beslenme uzmanları tarafından sık sık gündeme getiriliyor ve tartışılıyor.
Bazı uzmanlar yumurtanın yüksek kolesterol barındırması nedeniyle tüketiminin kardiyovasküler sağlık açısından tehlikeli olduğunu; bazı uzmanlar da kolesterolün sağlık için faydalı olduğunu, bununla birlikte yumurtanın en iyi protein kaynağı olması nedeniyle devamlı tüketilmesi gerektiğini ileri sürüyorlar.
Aynı şekilde bazı uzmanlar sütün içeriğinde kazein denilen kanserojen bir madde olduğunu; bazıları da içilmesinin öncelikle gelişme çağında bulunan çocukların sağlığı açısından birçok faydası bulunduğunu ifade ediyor.
Kime inanacağımızı şaşırdık. Literatüre baktığımızda her iki görüşü de doğrulayan araştırmalar ve yığınla bilgi bulmak mümkün. Bu sayede sadece yanlış yiyecekleri tüketmekten değil, aynı zamanda yanlış bilgileri tüketmekten de hasta olduk.
Beslenme konusunda akıllı ve bilinçli birey olmak kendinizi ve sevdiklerinizi sahte bilimden ve sağlıksız ve zararlı yiyecek seçimlerinden korumanın en gerçek yoludur.
Sağlıklı ve sağlıksız yiyecekler konusunda yapılan seçimlerde en büyük engel "Onaylama Önyargısı"'dır. "Onaylama Önyargısı" bizi, bağlı olduğumuz fikri teyit edecek kanıtlar arama sevkeder.
Sahip olduğumuz fikirlere aile ve çevremizin etkisi ile uzun yıllar sonucunda ulaşırız; bunları doğru kabul etmek bize doğal gelir. Bu fikirleri, yanlışlandığı zaman değiştirmeye hazır olmaktansa haklı olduğumuzu öğrenme arzusu ile yanıp tutuşuruz.
Mesela, bize “protein almanın en iyi kaynağının hayvansal kaynaklı besinler” olduğu öğretilmiştir. Sorgulamadan yıllarca bu paradigma ile beslenmemizi yönlendirdik. Bir gün haberlerde ya da ciddi bir makalede protein için en iyi kaynağın baklagiller olduğunu gördüğümüzde ciddiye almayız ve araştırma zahmetine girmeyiz.
Sorgulamadan ve hiçbir mantıklı sebep ortaya koymadan bir fikre körü körüne bağlanmak ne kadar yanlışsa sadece kanıt gösterdikleri için insanların fikirlerini kabul etmemiz de o derece yanlıştır.
Bir iddianın iki yönünü de destekleyen çalışmaları internette, medyada bulmak çok kolaydır. Çabanız kendinizin veya başkalarının en önemli inanışlarını boşa çıkaracak kanıtlar bulmak olmalıdır.
Beslenme araştırmaları genel olarak dört yöntem kullanılarak yapılır. Bunlar:
Epidemiyolojik yöntem: Geniş popülasyonu kapsayan uzun süreli ve büyük resmi gösteren çalışmalar),
Randomize kontrollü çalışma yöntemi: En az bir grubun kontrol grubu olduğu karşılaştırmalı çalışmalar,
Laboratuvar çalışmaları: Laboratuvar ortamınde sağlıklı ve sağlıksız yiyeceklerin bileşenlerinin incelendiği çalışmalar,
Meta-analiz: Benzer konularda yapılan çok sayıda çalışmayı karşılaştıran ve ortak temalar ortaya çıkaran çalışmalar yöntemidir.
Bu yaklaşımların her birinin güçlü ve zayıf yönleri vardır. Mesele şu ki: asla tek bir izole çalışmayı “kanıt" olarak almamalıyız. Büyük resmi veren çalışmalara ve bireysel değişkenlere bakan daha küçük çalışmalara bakmak hayati önem taşır.
Örneğin, kırmızı et tüketmenin prostat kanseri riskini artırabilecek bir hormonu yükselttiğini gösteren bir çalışma olduğunu varsayalım. Bu, etin prostat kanserine neden olduğu anlamına gelmez.
Ancak bu değişikliği doğrulayan birkaç çalışma varsa; et yiyen erkeklerin PSA değerinin daha yüksek olduğunu gösteren kontrollü çalışmalar, uzun vadeli epidemiyolojik çalışmalar varsa, o zaman çok daha eksiksiz bir tablo geliştirmiş oluruz.
Beslenme konusunda aklımızı çelmeye hazır bir çok ajan bulunmaktadır. Bunlar;
Gıda şirketleri,
Bazı araştırmacı ve akademisyenler,
Kamu (hükümet) kurumları ile
Sahte uzmanlardır.
Büyük gıda şirketleri, ürünlerinin satışını artırmak için halkın kafasını karıştırmaya yönelik bir menfaate sahiptir.
İşlenmiş gıdalar bizim için iyi mi kötü mü? Eğer gerçekten bu konuda kafamız karışıksa dış etkilere açığız demektir.
Bu yüzden, bir tavada cızırdayan sanayi sucuğunun veya sosisin yer aldığı TV reklamında, hayat veren protein hakkında duyduklarınıza odaklanırsınız; doymuş yağ ve koruyucu maddeler ile pişirilme esnasında oluşan kimyasal bileşiklerin (Heterosiklik aminler) kansere ve kalp hastalığına dair küçük ayak seslerini görmezden gelirsiniz.
Büyük gıda şirketleri kendi politikalarına uygun bir etki iklimi yaratmak için bazı bilim adamlarını (araştırmacı) ve akademisyenleri kullanmaktan çekinmezler.
Bu ajanlar, yanıltıcı makaleler yayınlayarak, aldatıcı araştırmalara imza atarak maaşlarını ödeyen gıda şirketlerine destek çıkabilmektedir.
Örneğin: Lesser ve Ebbeling’in 2007 yılında yayınladıkları bir makalede; süt, meyve suyu ve sodanın sağlığa etkileri üzerine yapılan 206 makalenin bir incelemesi yapılmıştır.
Bu çalışmalardan 111'i, söz konusu içeceklerin üreticilerinden araştırmanın finansmanının bir kısmı veya tamamı alınarak gerçekleştirilmiştir.
Fon alan hiçbir çalışma soda, meyve suyu veya süt tüketmekle ilgili kötü bir bulgu göstermemiştir.
Diğer taraftan 95 tarafsız makalenin ise % 37'sinde zararlı oldukları yönünde kanıt bulunmuştur.
Makalenin vardığı sonuç şu: Beslenmeyle ilgili bilimsel makalelerin endüstri tarafından finanse edilmesi, sonuçları sponsorların ürünleri lehine önyargılı hale getirebilir ve halk sağlığı için potansiyel olarak önemli sonuçlar doğurabilir.
Yazarlar sonuç bölümünde hafif ifadelerle kandırılabileceğimizi ve dikkatli olmamız gerektiğini söylemişler. Sponsorluk çok yaygın; çünkü kar etik dinlemiyor.
Diğer bir akıl çelici kamu kurumlarıdır. Kamu kurumlarının bize yalan söylemeyeceğini, bizi yanıltmayacağını veya sağlığımız için çok önemli olabilecek bilgileri gizlemeyeceğini düşünebilirsiniz. Ne de olsa hükümet halk tarafındadır; halk içindir ve bu nedenle yanlış pazarlama iddialarına duyarsız değildir.
Bu savlar tamamen gerçek dışıdır. Hükümet kurumları kar eden büyük sanayi şirketlerini destekler ve onlara yardımcı olur; çünkü vergiye ve istihdam yaratılmasına ihtiyaçları vardır.
Bunun aksi olsaydı hiçbir işlenmiş gıdayı market raflarında görmez, alkol ve şekerli içeceklerin (Coca Cola, meyve suyu, Pepsi vb.) satışı serbest olmazdı.
Diğer yandan giderek artan bir şekilde gazeteciler ve blogcular toplumumuzdaki yeni sağlık guruları haline geliyorlar. Bu gurular toplumun ilgisini çekecek her habere hemen atlıyorlar. Kanıta çok ihtiyaçları yok. Arkalarında takipçileri olduğu sürece sonuçlarını düşünmeden doludizgin gidebiliyorlar.
Beslenme konusunda kendimizi ve sevdiklerimizi korumak için bu akıl çelicilere karşı uyanık olmakta büyük menfaatimiz var.
Beslenme biliminde uzman olmak için hiçbirimizin zamanı yok; bu nedenle sağlıklı ve sağlıksız yiyecekler konusunda kolayca yönlendirilebiliyoruz. Bu kıskaçtan kurtulmamız için güvendiğimiz kurumlarda bize yol göstermeye niyetli gözükmüyor. İş başa düşüyor.
Kendi sağlığımızın kontrolünü elimize almamız yapmamız gereken en önemli işlerden biri. Sağlıktan önemli ne olabilir ki!
Ne yediğiniz kadar önemli bir şey söz konusu olduğunda, zihnimizi yeniden programlayarak beslenmemizi sorgulamalıyız.
Beslenme konusunda ortaya çıkan haberleri teste tabi tutmak için John Mackey’nin “The Whole Foods Diet” kitabında yazdığı basit kuralları kullanabiliriz;
1. Kaynağa Gidin
Bir gazete, blog veya televizyonda yayımlanan dramatik bir başlığa aldanmayın. Hikayenin özünü okuyun ve gerekirse gerçek çalışmayı kontrol edin. Ne kadar farklı olabileceklerine şaşırabilirsiniz.
2. Arkasında Kim Olduğunu Sorun
Pazar insan sağlığını tehdit eden birçok gıda ile dolu. Gıda şirketlerinin amentüsü kar etmek. Bu nedenle gıda şirketi ürünlerini iyi gösteren araştırmaları, çalışmaları başlatıyor, finanse ediyorlar.
Araştırmanın arkasında kim olduğunu sorgulayın. Bazen bazı araştırmacılar araştırmayı fonlayanı saklayabiliyor; böyle durumlarda “parayı takip” edin. Bu araştırmanın sonuçları en çok kimin işine yarıyor?
Belirli çıkar gruplarına uygun sonuçlar elde eden çalışmalar tasarlamanın ne kadar basit olabileceğini asla küçümsemeyin.
3. Ne Kadar İyi Tasarlandığını Düşünün
Şeytan genellikle ayrıntılardadır ve çalışma tasarımı önemlidir. İlk olarak araştırmanın içeriğine bakın: Tereyağı senin için iyi mi? Margarinle karşılaştıran bir çalışma tasarlarsanız, sonuç size tereyağının nihai besin değerinden daha fazla şey söyleyebilir.
Gazeteciler, özellikle şaşırtıcı veya şok edici bir başlık bulurlarsa bu tür şeylere atlarlar.
Örneğin, Haziran 2014 tarihli Time dergisi kapağı bize tereyağı yememizi söyledi! Hayvansal kaynaklardan elde edilen doymuş yağın sağlığımız için tehlikeli olduğunu gösteren yüzlerce bilimsel makale bulunmasına rağmen… Birçok bilim adamı, bu makalenin, aksine çok sayıda kanıtı görmezden geldiğini göstermiştir. Buna rağmen internete girdiğinizde bu haber karşınıza çıkabilir; bu konuda uyanık değilseniz bu haber sizi yanlış kanıya sürükleyebilir.
4. Tek Çalışmaya Güvenmeyin
Beslenme söz konusu olduğunda, tek çalışmalara daha büyük eğilimler ışığında bakılmalıdır. Doğrulayıcı çalışmalar var mı? Konuyla ilgili pek çok çalışmadan yalnızca biriyse, tek bir çalışmayı çok ciddiye almayın; Genel eğilimlere güvenin. Yüzlerce çalışma rafine şekerleri sağlık sorunlarına dahil ediyorsa ve iki aykırı değer onları temize çıkarıyorsa, bunu tatlı siparişi vermek için bir gerekçe olarak kullanmayın.
5. Güvenilir Kaynaklar Bulun
Bu son ipucu en önemlisi. Çok azımız beslenmeyi kendi başımıza araştırmak için zamana veya uzmanlığa sahibiz. Bize doğru bilgiyi vermek için güvenilir kaynaklar bulmalıyız. Güvenebileceğiniz uzmanlar, daha iyi sağlık arayışınızda size yardımcı olabilirler.
Dünyanın en sağlıklı yiyecekleri genellikle doğal formunda bulunan ve doğal yollarla yetiştirilen tam doğal bitkisel (Whole Plant Based) besinlerdir. Bu yiyecekler; kilo almanızı önler, kronik hastalıklardan sizi korur ve daha fazla enerji ve dinçlik verir.
Doğal sebzeler
Doğal meyveler
Tam tahıllar
Baklagiller
Tohumlar (Keten tohumu, kenevir tohumu vb.)
Çiğ kuruyemişler
Su, çay ve smoothie gibi içeçekler
Dünyanın en sağlıksız yiyecekleri genellikle işlenmiş, yüksek kalorili, şekerli veya yağlı ürünlerdir. Bu yiyecekler, obezite, kalp hastalığı, diyabet ve diğer kronik sorunlara yol açar.
İşlenmiş gıdalar
*Hazır çorbalar,
*İşlenmiş un ürünleri (Kepeği ve filizi çıkarılmış unlar veya tahıllar)
*Dondurulmuş pizza, fast food yiyecekler,
*Cipsler, kahvaltılık gevrekler,
*Fast food gıdalar,
*Kekler, bisküviler,
*Hazır soslar,
*Şuruplar.
İşlenmiş etler
*Salam, sosis gibi etler,
*Market peynirleri.
Bütün yağlar
(Faydalı yağlar, sadece doğal bitkisel besinlerin bünyesinde saf haliyle ve besin paketlerinin değerli bir öğesi olarak bulunan yağlardır. Örneğin; keten tohumu ya da cevizde bulanan bitkisel yağlar gibi... Zeytinyağı da zeytinden ayrıldığında bu kapsamdadır; fakat diğer yağlara oranla en az zararlı olan yağ türüdür. Dünya Sağlık Örgütü günde 2 kaşıktan fazla tüketilmemesini tavsiye eder.)
*Trans yağlar,
*Doymuş yağlar,
*Her türlü rafine bitkisel yağ.
Şekerli gazlı içeçekler
*Kola, soda, (aramolı) soğuk çay gibi içecekler,
*Hazır meyve suları,
*Enerji içeçekleri,
*Hazır kahveler.
Şeker içeren yiyecekler
*Her türlü saf şeker,
*Yüksek şeker içeren tatlılar,
*Yüksek şeker içeren reçeller.
Bilgi deryası içinde doğru bilgiye ulaşmanın çok zor olduğu bir çağda bulunuyoruz; birçok insan ya da kuruluş diyet ve sağlıkla ilgili belirsizliği ve karışıklığı kullanarak bu durumdan yararlanıyor.
Bu nedenle sağlıklı ve sağlıksız yiyeceklerin seçimi ve tüketimi birçok günlük faaliyetimiz içinde en çok önem vermemiz gereken etkinliğimiz olmalıdır. Bunun için emek ve çaba sarf etmeliyiz.
1. John Mackey, Alona Pulde, Matthew Lederman, (2017), The Whole Foods Diet: The Lifesaving Plan for Health and Longevity
2. Garth Davis, (2016), Proteinaholic: How Our Obsession with Meat Is Killing Us and What We Can Do About It
3. Lenard I. Lesser1, Cara B. Ebbeling, (2007), Relationship Between Funding Source and Conclusion among Nutrition-Related Scientific Articles
Comentários