En Çok Okunanlar
Güncelleme tarihi: 4 Şub
Birçok akademisyen ve çağdaş filozof tarafından Stoa felsefesi kitapları içinde en sıra dışı olarak görülen ve Marcus Aurelius felsefesini pratik bir şekilde yansıtan “Kendime Düşünceler” (Diğer adıyla Meditasyonlar), felsefe tarihinin en değerli eserlerinden biridir. Bu eserin yazarı Marcus Aurelius’un hayatı ve felsefesi, kitabın içeriği ve neden önemli olduğuyla yakından ilgilidir.
Marcus Aurelius hayatı, felsefesi, yazdıkları ve yaptıklarıyla büyük bir Roma İmparatoru ve antik çağın son ünlü Stoacı filozofuydu.
121 yılında Roma’da doğan Marcus Aurelius 7 Mart 161 günü 16’ncı Roma İmparatoru olduğunda Platon’un filozof-kral özlemi gerçekleşmiş oluyordu. Pierre Hadot’un deyimiyle artık Roma’nın filozofluğu meslek edinmiş, üstüne üstlük bir de Stoacı olan bir imparatoru vardı.
Marcus Aurelius Roma İmparatoru Antoninus Pius'un evlatlık oğluydu. MS 138'den 161'e kadar hüküm süren Antoninus'un ölümü üzerine Marcus, onun yerine geçti ve MS 180'e kadar hüküm sürdü.
Tarihçilere göre Marcus Aurelius, 96-180 yılları (84 yıl) arasında hüküm süren ve Roma İmparatorluğuna altın çağını yaşatan beş imparatorun sonuncusudur. Beş İyi İmparator terimi İtalyan Rönesansı siyaset teorisyeni Niccolo Machiavelli tarafından kullanılmıştır.
Diğerleri Nerva (MS 96-98), Trajan (MS 98-117), Hadrian (MS 117-138), Antoninus Pius (MS 138-161)’dur. Ancak Marcus Roma İmparatorları arasında emsalsizdi; birçok özelliği ile diğer imparatorları geride bıraktı.
Her şeyden önce kendini iyi eğitmişti ve gelişmeye açıktı. Gücünü aklıyla birleştirmiş, duygularını dizginlemeyi öğrenmişti. Senato’ya saygılıydı; halkın parasını israf etmemeye özen gösterirdi. Savaş giderlerini karşılamak için halka vergi salmaktansa imparatorluk eşyalarını açık artırmayla satmayı tercih etmişti.
Bununla beraber Marcus’un iktidarda olduğu dönemde kişisel hayatı ve imparatorluğun durumu son derece çalkantılıydı. Aile hayatı tam bir sıkıntı kaynağı idi. 145 yılında Antoninus’un kızı Faustina’yla evlenmişti. Eşinin kendisine sadık kalmadığına dair dedikodular ayyuka çıkmıştı. Bu evlilikten dünyaya gelen on üç çocuktan yalnızca altı tanesi ergenliğe ulaştı. Hayatta kalan tek erkek evladı Commodus’un kendinden sonra İmparator oluşu Roma için ciddi sorunlar doğuracaktı.
Hükümranlığı süresince sınır bölgelerinde birçok ayaklanma çıktı. Suriye Valisi isyan etti. Büyük salgınlar, kıtlıklar, depremler yaşandı. Bu sıkıntılardan kendini kurtarıp ülkesini düzgün bir şekilde yönetebilmesini, gençliğinde öğrenmeye başladığı ve imparator olduktan sonra da taviz vermeden devam ettiği “Stoacı düşünce” ve “Stoacı ahlak” ilkelerine borçluydu.
Marcus’u ünlü ve unutulmaz yapan başarısı, diğer birçok imparatorun yaptıklarını gölgede bırakmıştır. Marcus Aurelius kişisel notlar olarak kaleme aldığı Grekçe “Meditasyon” olarak bilinen “Kendime Düşünceler” el kitabını yazarak felsefenin unutulmazları arasına katılmıştır.
Bu el kitabını hayatının son on yılında (MS 170 ile MS 180 yılları arasında) yazmış görünüyor. Bu dönem, kuzey ve doğu sınır boylarındaki (Almanya’da ve Tuna Nehri çevresindeki kabilelere karşı) savaşlara liderlik eden Marcus Aurelius için yoğun bir askeri faaliyet dönemiydi.
Çalışmaları büyük etki yarattı. Genellikle hayata dair felsefi görüşlerini yönetimin günlük gereklilikleriyle bütünleştiren olağanüstü bir liderlik örneği olarak kabul edildi ve öyle olmaya devam ediyor.
Marcus Aurelius felsefesi, bilgeliği ve erdemi her şeye üstün tutanların, huzur ve dinginliği arayanların felsefesi Stoacılıktır.
Marcus Aurelius, daha gençlik yıllarının başında Stoa felsefesine daldı; Stoacı filozofları ve düşünürleri inceledi. Öğretmeni Junius Rusticus (MS 145 civarı) ona filozof Epiktetos’un “Söylevler” adlı eserini vermiş; bu kitap onun üzerinde muazzam bir etki bırakmıştı.
Stoacı felsefede bütün Sokratik okullarda olduğu gibi bilgeliğe ve erdeme ulaşmak ana gayedir. Bunun yan ürünü mutluluk ve huzurdur.
Bilgelik ve erdem bizi iyi ve mutlu bir hayata götürmek için gerekliydi. Bilgelik esas olarak iyi, kötü ve ilgisiz şeylerin arasındaki farkı anlamayı (Stoacı düşünce); erdem ise bütün bir ahlaka (Stoacı ahlak) sahip olmayı gerektiriyordu. Ana erdemler olarak bilgelik, adalet, cesaret ve ölçülülüğü ilke olarak benimsiyorlardı.
Marcus Sokratik felsefelerde en üst mevki olan ve ulaşılması imkansıza yakın görülen “bilge kişi” mertebesine Sokrates’ten sonra en çok yaklaşan ikinci filozof olarak değerlendirilebilir.
Marcus “yaşama hüneri danstan ziyade güreşe benzer” derken aynı zamanda yaşadığı dönemin zorluklarına gönderme yapar. Onun aradığı huzur ve iç dinginliği idi; bunu da yaşam felsefesi haline getirdiği Stoacılık’ta buluyordu. Bunun yanında dört temel ilke liderliğine ve yaşamına yön veriyordu.
1. Dürüstlük,
2. Basitlik ve Sadelik,
3. Sadakat,
4. Kimseyi incitmemek,
5. Adaletli davranmak.
Marcus Aurelius felsefesi, bugünde sıradan insanlardan büyük liderlere kadar huzur ve dinginlik arayan herkese kılavuzluk yapıyor.
Marcus Aurelius’un “Kendime Düşünceler” kitabı; onun hayata bakışının ve iyi yaşamın nasıl yaşanacağına dair aldığı notların bir derlemesidir.
Genelde Stoacılık tarafından şekillendirilen “Kendime Düşünceler” kuşkusuz Greko-Romen (Antik Yunan ve Roma) felsefesinin en popüler eseridir.
Bununla birlikte, çoğu bilim adamı, Kendime Düşünceler’in herhangi bir eski edebi türe göre sınıflandırmaya uymadığı konusunda hemfikirdir. Metni ne biyografi, günlük, biçimsel felsefi söylem ne de öğretici çalışma olarak nitelendirmezler. Onlara göre birçok açıdan eser, kişisel bilgeliğin, kendini tanımanın ve iç yaşamın doğasının arayışına odaklanan yeni edebi türlere benzemektedir.
“Kendime Düşünceler” tek bir kapsayıcı mesaj iletmiyor. Bunun nedeni, Marcus’un felsefi düşünce ve görüşlerinin günlük yaşamdaki sorunlara yönelik pratik çözümlerle yakından bağlantılı olmasıdır. Ancak bu aynı zamanda, Marcus'un kişisel notlarının “edebi eser” olarak tasarlanmamasının bir sonucudur. Başka bir değişle Büyük İmparator bu notları sadece kendisi için tutmuştur.
Bununla birlikte, eserde esas olarak pratik etikte uygulanacak bir dizi basit yöntem (ahlakın günlük eylemde nasıl uygulandığına dair sorular) vardır. Daha da önemlisi eser;
Duyguların ve arzuların insanların dünya hakkında sahip oldukları inanç ve anlayışa önemli ölçüde bağlı olduğu,
İnsanların sosyal veya etnik farklılıkları ne olursa olsun diğer insanlar için yerleşik bir “ahlaki sempatiye” sahip olduğu,
Erdemli bir yaşamın mutlu bir yaşam olduğu gibi ana temalar Stoacı düşünce ve ahlak ile desteklenmektedir.
Bunların hepsi Batı felsefi geleneğinin farklı köşelerinde ortaya çıkan düşüncelerdir. Örneğin, erdem ve mutluluğun sıkı birlikteliği, Platon tarafından formüle edilen, Aristoteles tarafından büyük bir incelikle geliştirilen “eudaimonizm” olarak bilinen etik teorinin merkezinde yer alır.
Benzer şekilde, tüm insanlar için ortak olan ahlaki bir duygu olduğu fikri (VII Kitap, 55,2) on sekizinci yüzyılda büyük İskoçyalı filozoflar Adam Smith (Ahlaki Duygular Teorisi) ve David Hume tarafından etkili bir şekilde geliştirilen bir düşüncedir.
“Kendime Düşünceler”, Marcus Aurelius’un dünya meselelerindeki özel yerimizden ve özellikle de dünyaya olan duygusal bağlarımızın beraberinde getirebileceği çatışma ve krizlerden kaçmamızı sağlayan bir bakış açısını savunması bakımından da dikkate değerdir. Önerdiği felsefi duruş, duygusal ve bilişsel tepkilerimiz arasında bir denge kurarak davranmak ve yaşamaktır.
Eser, duygusal ve zihinsel davranışlarımızın çoğunun mantıksız gerekçelerini; yani küçük kıskançlıklar, öfkeli kavgalar ve aşırı tüketim gibi tutum ve davranışlarımızın altında yatan yargılarımızı ortaya çıkarmaya teşvik ediyor.
Ona göre zihin veya akıl, maddi malların sonsuz tatmin sağlayabileceği inancı gibi bazı yanlış anlayışların nedenlerini analiz edip ortaya çıkardıkça bu yerleşik alışkanlıklar kökünden sökülür.
Başkalarına karşı davranışımız, tüm insanların tek bir evrensel aileye ait “dünyanın” (kozmosun) “vatandaşı” (politai) olduğu fikriyle şekillenmelidir. Meditasyonlar bu temel fikirlere tekrar tekrar geri döner.
“Kendime Düşünceler”, 1550’li yıllardan sonra yaygın olarak tanındığından bu yana dört yüzyıl boyunca birçok önemli tarihi şahsiyet üzerinde güçlü bir etkiye sahip olmuştur.
Aynı zamanda, son derece önemli bir siyasi ve tarihi figürün sofistike felsefi zihnine dair bir fikir vermesi bakımından benzersizdir. Gerçekten de, önemli bir hükümdarın kişisel düşüncelerinin, görüşlerinin ve yaşam felsefesinin yaklaşık iki bin yıldır hayatta kaldığına dair antik çağlardan başka hiçbir örnek yoktur. Bunun yanında, en azından felsefenin her şeyden önce pratik bir mesele olması gerektiğinden, çağdaş önemi büyük olan bir metindir.
Fransız bilim adamları Pierre Hadot ve Michel Foucault gibi birçok fikir tarihçisi , “Kendime Düşünceleri” soyut ve teorik bir felsefi sistemin arayışı olarak değil, günlük yaşamda davranış için hayati bir araç olarak gören bir metin olarak değerlendirmektedir.
Çağımızda Kendime Düşünceler’in başarısı, takipçilerinin ideolojik veya teolojik inanç sistemlerinin talep ettiği bağlılık derecesini gerektirmeyen, erişilebilir, pratik bir yaşam rehberi olmasına atfedilebilir.
Günümüz dünyasında ”kendi kendine yardım" edebiyatı için artan popüler iştah, kitabın bugünkü popülaritesini ve kalıcı çekiciliğini hesaba katmada önemli bir faktördür. “Kendime Düşünceler”, günlük yaşamın pratik zorlukları ve endişeleriyle nasıl başa çıkılacağı konusunda bugün ortaya konan felsefenin yaklaşık iki bin yıl önceki emsalsiz örneğidir.
Marcus Aurelius’un amacı kusursuz bir eser bırakmak değil, yazma yoluyla meditasyon yapmaktı. Marcus bu eseri yazarak kendi kendini harekete geçirmekten, kendini belli bir zihin durumuna sokmaktan, gündelik yaşamın karşısına çıkardığı çeşitli durumlardan kaynaklanan somut sorunlara yanıtlar bulmaktan başka bir amaç gütmüyordu.
Ancak Marcus Aurelius'un “Kendime Düsünceler” diğer adıyla “Meditasyonlar” Stoacı felsefenin en ünlü eserlerinden biri haline geldi ve birkaç yüzyıldır Stoa felsefesi kitapları tavsiye listesinin başında yer alıyor.
Bir dizi kişisel düşünceden oluşan bu kitap, öz disiplini, rasyonelliği ve yaşamın geçici doğasını vurgulayarak Stoacı etik hakkında derin bilgiler sunmaktadır.
“Kendime Düşünceler" hem Stoacı düşünce hem de Batı felsefesi üzerinde derin bir etkiye sahiptir. Sıkıntı karşısında Stoa felsefesi ilkelerin nasıl uygulanacağına dair benzersiz bir bakış açısı sunan bu eser, kişisel gelişim ve huzurlu bir yaşam açısından ölümsüz bir rehberdir.
Bugün Batılı bazı liderler ilhamlarını bu eski metinde buluyor. Bill Clinton her yıl Marcus Aurelius'u bir iki defa okurken, Çin'in eski başbakanı Wen Jiabao “Kendime Düşünceleri” seyahat ettiği her yere götürdüğünü ve yüzlerce kez okuduğunu söylüyor. Bu iki lider, sayısız yönetici ve birçok akademisyen Marcus Aurelius’un bu muhteşem başucu kitabını, sadece Stoa felsefesi kitapları arasında değil, bugüne kadar yazılmış bütün kitaplar içinde en değerlisi olarak görüyor.
Faydalanılan Kaynaklar
1.Ryan Holiday, Stephan Henselmen, (2020). Lives of The Stoics: The Art of Living From Zeno to Marcus Aurelius
2.Donald Robertson, (2021), Roma İmparatoru Gibi Düşünmek
3.Pierre Hadot, (2021), İç Kale: Marcus Aurelius Üzerine Düşünceler
4. James Orr, (2017), An Analysis of Marcus Aurelius’s Meditations
5. Fee Foundation for Economic Education Web Sitesi: How Marcus Aurelius Influenced Adam Smith (No, Really)
Comentarios