En Çok Okunanlar
Güncelleme tarihi: 11 Nis
Hepimiz günlük hayatta olayların hızlı akışına yetişme mücadelesinde bitkin düşüyoruz. Zihin ve duygular dışında, her şeyi kontrol etmek, hiçbir şeyi kaçırmamak istiyoruz. Bu da bizi aşırı stres ve huzursuz bir ruh haline sürüklüyor. Sonuç ise kronik mutsuzluk…
Stoacılar, bu durumu fark ederek birçok pratik teknik geliştirmişler. Bunlardan en önemlisi, zihni ve duyguları kontrol etme tekniği olan “Kontrol İkilemi”’dir.
Kontrol ikilemi tekniğini ilk uygulamaya başladığım günlerde hemen faydalarını görmek beni şok etmişti. Hatta bu kadar basit bir tekniği daha genç yaşlarda öğrenmemiş olmanın nelerden mahrum olmama yol açtığını fark edince geçen yıllara hayıflanmaktan kendimi alamamıştım. Bu tekniği denerseniz büyük olasılıkla size de aynısı olacaktır.
Bu tekniği genç yaşlarda öğrenmek ve düzenli pratiklerle alışkanlık haline getirmek sizlere kaygı ve stres azaltma yöntemleri yanında, zihni ve duyguları kontrol ederek yaşamı yönetmenin en etkin yöntemini sağlayabilir. Özellikle stresli, sürekli doğru, hızlı ve kesin kararlar almanız gereken bir mesleğe sahipseniz.
Stoacılar kaygı ve stresin eşlik ettiği insan mutsuzluğunun temelde:
Olayları yanlış sınıflandırma ve her şeyi kontrol edebileceğimiz yanılgısından kaynaklandığına,
Kontrolümüz olmadığı halde bazı şeyler üzerinde kontrolümüz olduğunu düşünmenin ürünü olduğuna inanırlar.
Aynı düşüncede olan Epiktetos, ünlü kitabı Enkheiridion’a Stoacılığın günlük yaşamda uygulamaya dönük en önemli özelliğini betimleyerek başlar:
“Bazı şeyler bize bağlıdır, bazı şeyler ise bize bağlı değildir. Bize bağlı olan şeyler varsayım, dürtü, arzu, kaçınma (isteksizlik) ve kısaca eylemlerimizle bilinen her şeydir. Bize bağlı olmayan şeyler ise bedenimiz, mal varlığımız, ünümüz, makamımız ve kısaca eylemlerimizle belirlenmeyen her şeydir.” (Enkheiridion, 1)
Epiktetos’un tanımladığı kontrol ikilemi, bazı şeylerin seçme gücümüz dahilinde olduğu, bazı şeylerin de olmadığı fikrine dayanır. Örneğin, insanların davranışlarını belirleyemeyiz, ancak bu konuda zihni ve duyguları kontrol etme yeteneğimizle nasıl hissedeceğimizi seçebiliriz. Epiktetos bize sadece üç şey üzerinde kontrolümüz olduğunu söyler:
Düşüncelerimiz (yargılarımız)
Arzularımız (ön duygular hariç duygularımız ve hissedişimiz tarafından tetiklenen tutkularımız)
Kaçınmalarımız (kaygı ve endişeden sakınma, ölüm korkusundan kaçınma gibi)
Şunu unutmamak önemlidir: Stoacıların teşvik ettikleri şey, duygu veya arzuyu ortadan kaldırmak değil; aksine rasyonel ve uyarlanabilir duyguları geliştirmektir.
Epiktetos, insanların olaylardan değil, olaylar hakkındaki yargılarından rahatsız olduğunu da iddia etmiştir (Enkheiridion, 5). Bu iç görüye kontrol ikilemini eklediğinizde şu sonuca ulaşmak mümkündür:
Olayları ve bize olanları (geçmiş deneyimler, diğer insanların tavırları, fiziksel duyumlar, ön duygu ve otomatik düşünceler) kontrol edemeyiz.
Yargılarımızı ve olaylara verdiğimiz tepkileri kontrol edebiliriz.
İnsanlar olaylardan değil, olaylar hakkındaki yargılarından rahatsız olurlar.
Klasik Stoacılık, en basit haliyle, bir kişinin kontrol edebileceği tek şeyin kendi düşünceleri, seçimleri ve arzuları olduğunu söyler. Diğer her şey kontrol dışındadır.
Sadece kontrol edebileceğimiz şeylere (zihin ve duyguları kontrol etme) odaklanarak kaygıdan kurtulmanın, stresi azaltmanın, daha fazla duygusal dayanıklılığın ve daha derin bir huzur duygusunun kilidini açarız.
Ancak sadece bu üç şeyi kontrol edebilmemiz, sadece bu üç şeyi önemsememiz gerektiği anlamına gelmez. Aksine, Stoacılar insanların toplumsal varlıklar olduğuna ve bu nedenle toplumun genel faydasını önceliklemesi gerektiğine inanır. Bu da üzerinde kontrolümüz olmayan pek çok şeyi önemsememiz gerektiği anlamına gelir.
Kontrol İkilemi tekniği, zihni ve duyguları kontrol etme yeteneğimizi kullanarak aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok günlük senaryoya uygulanabilir.
İş yerinde ağır mesai, yanlış projeler, kibirli meslektaşlar, zorba yöneticiler, üst yönetimin yanlış kararları nedeniyle hayal kırıklığına uğramak kolaydır.
Burada, kontrol ikilemi tekniğini uygulamak, dışsal sonuçlardan ziyade tepkinize ve iş ahlakınıza odaklanmak sizi stresten ve huzursuzluktan korur.
Sağlık söz konusu olduğunda, diyetinizi, egzersizi ve uyku alışkanlıklarınızı kontrol edebilirsiniz, ancak vücudunuzun genetik sınırlamalarını veya beklenmedik bir hastalığın başlangıcını kontrol edemezsiniz.
Stoacı yaklaşım, belirli sonuçlara aşırı bağlanmadan egzersize ve diyetinize odaklanmak olacaktır. Sadece ne kadar çaba sarf edeceğinizi, doğru egzersizleri yapmayı ve iyi beslenmeyi kontrol edebilirsiniz.
İlişkilerinizde anlayışlı, destekleyici ve yapıcı olmaya çalışsanız da, diğer fertlerin duyguları ve eylemleri sizin kontrolünüzün dışındadır. Stoacılık bize insanları oldukları gibi kabul etmeyi, şefkatle karşılık vermeyi ve tepkilerinden dolayı üzülmemeyi öğütler.
Başkalarının eylemleri ve tutumları sizin kontrolünüzün dışındadır. Bu nedenle dikkatinizi duygularınıza ve ilk duygularınız tarafından ateşlenen yargılarınıza vererek daha sağlıklı tepkiler verebilirsiniz.
Kontrol İkilemi, doğru uygulandığında birçok pratik fayda sağlayabilir.
Neyi etkileyebileceğinizi anlayarak, kontrol edilemeyen sonuçlar hakkındaki gereksiz kaygı ve stresi azaltırsınız, bu da daha sakin bir zihne ve daha dengeli bir hayata yol açar.
Gerçekten ne üzerinde kontrol sahibi olduğunuzu, yani seçimlerinizin ve eylemlerinizin gücünü fark ettiğinizde, sonucu etkileyebileceğiniz alanlara odaklanabilirsiniz.
Kendi eylemlerinize ve niyetlerinize odaklanarak, dışsal kaosun yükünden kurtulmuş hissedersiniz.
William Irvine gibi bazı modern Stoacılar, Epiktetos’un zihin ve duyguları kontrol etme tekniğini benimsemekle beraber bir nebze farklı bir yaklaşım geliştirdiler. Dünyada kontrolümüz altında olan ve olmayan şeylerin haricinde kısmen kontrolümüzde olan şeylerin de olduğunu öne sürdüler.
Diğer bir ifade ile “Kontrol İkilemi” yerine "Stoacı Kontrol Üçlemesi” öneriyorlar. Kontrol Üçlemesi üç kategoriden meydana geliyor:
Tamamen kontrolümüz altında olan şeyler,
Tamamen kontrolümüz dışında olan şeyler,
Kısmen kontrolümüzde olan şeyler.
Modern Stoacı üçleme tamamen kontrol altında olan (düşünce, arzu, kaçınma) şeylere “hedef belirlemeyi” de ilave eder. Ancak belirlediğimiz hedefler iç unsurlarımıza ve bizim eylemlerimize bağlı olmalıdır.
William Irvine bunu bir Stoacı tenisçi yaklaşımı ile örnekler: Stoacı tenisçi müsabakada galip gelmek gibi dış unsurlara bağlı bir hedef yerine, en iyi oyunu sergilemek, müsabaka neticesinde kendini geliştirmek gibi iç unsurlara dayalı bir hedef (içsel hedefler) belirlemelidir.
Bu yöntem müsabakayı kaybetmesi durumunda kendini hüsrandan veya hayal kırıklığından koruyacaktır: Maçı kazanmak onun hedefi olmadığı için elinden gelenin en iyisini yaptığı sürece hedefine ulaşmakta başarısız olmayacak ve huzuru bozulmayacaktır.
Bu kesinlikle mantıklı görünüyor.
Sonuç olarak şu değerlendirmeyi yapabiliriz.
Neticede her iki teknikte bize ufak nüanslarla aynı vaatte bulunur; yani zihni ve duyguları kontrol etme iddiasındadır: Kaygı ve stres azaltma, daha huzurlu bir hayat, üretkenlik, dinginlik. Bu tekniklerle hayatımızı gerçek bir kontrol duygusu eşliğinde daha mutlu bir hale getirebiliriz.
Kontrol ikilemi veya üçlemesi, dünyada mutlu olmanın yollarını arayanlar için bir model olabilir.
Faydalanılan Kaynaklar:
1.William B. Irvine: Güzel Yaşam Kılavuzu (2022)
2.Donald Robertson: Roma İmparatoru Gibi Düşünmek (2021)
3.Epiktetos: Düşünceler ve Konuşmalar (2020)
4.Epiktetos: Enkheiridion (2021)
5.Massimo Pigliucci: Think Like A Stoic (2021)
6.Donald B.Grey: Stoicism Book of Happiness (2020)
Güzel bir yazı olmuş🫶🏻👏